75 років од народжіня Василя Турка-Гетеша

Лем малохто ся такым вызначным способом записав до історії русиньского возроджіня по 1989 роцї, якым записав ся Василь Турок-Гетеш. 8. януара 2015 минало 75 років од ёго народжіня. Народив ся Василь Турок-Гетеш 8. януара 1940 р. в селї Габура коло Міджілаборець. Быв учітелём, драматурґом в театрї і културным діятелём Русинів у пряшівскій области.

Турок закінчів середню школу в Братїславі і продовжовав там в навчаню на Універзітї Коменьского, котру закінчів у 1963 роцї. Веце як дві десятьроча учів словацькый і російскый языкы, філозофію і естетіку на Україньскій ґімназії в Пряшові. Пізнїше учів і на Православній богословскій факултї в Пряшові. Од 1985 року зачав робити драматурґа у втогдышнїм Україньскім народнім театрї в Пряшові, в котрім ку кінцю 80-ых років зачав давати до репертоару пєсы в русиньскім языку.

По револуції у 1989 роцї ся став єдным із тых, котры зачали вести русиньске народне возроджіня. Быв першым председом першой пореволучной русиньской орґанізації на Словакії – Русиньска оброда на Словеньску. В тій функції быв у роках 1990 – 1994 і потім в роках 1996 – 1999. Він приспів ку тому, же Україньскый народный театер змінив назву на Театер Александра Духновіча і змінив свою орьєнтацію на русиньску. Приспів таксамо ку тому, же зачали выходити першы пореволучны русиньскы новинкы на Словакії під назвов Народны новинкы, котры выходять доднесь. Боёвав за то, жебы выникло окреме русиньске высыланя на Словеньску про Русинів як в державній телевізії, так і в радію. Свою роль мав і при заснованя окремого русиньского оддїлїня на Пряшівской універзіты в Пряшові, з чого 2008 выникнув Інштітут русиньского языка і културы Пряшівской універзіты.

Як заснователь і першый председа Світового конґресу Русинів акцентовав, жебы Русины Словакії співпрацовали із орґанізаціями іншых народностных меншын Европы. Сам быв заступником выконного выбору міджінародной орґанізації Мезон де Паї з центром  у Франції, котра репрезентує народы без властной державы. У 2001 роцї ся став лавреатом Премії за вызначне дїло про русиньскый народ, котру удїлює Карпаторусиньскый научно-бадательскый центер у США і фінанцує філантроп із Торонта – Штефан Чепа.

Од зачатку 2000-ых років Турок ся вже не анґажовав як функціонарь русиньскых орґанізаціїй, але далше продовжовав в роботї, котра про нёго была найважнїша – роботї в театрї. Кібы не было ничого іншого, лем ёго театралной роботы, і то бы значіло про Русинів много. Він знав герців подля їх натуры, подля того робив і обсаджіня до окремых ролей. Вдяка нёму ся іщі в часї Україньского народного театру, котрый быв конзерватівный, зачало експеріментовати з алтернатівов. Дякуючі нёму до нашого театру приходили режісеры з цїлой Словакії і резултатом ёго роботы было, же о Театрї Александра Духновіча у Пряшові знали дома і за граніцями, же театер діставав вызначны оцїнїня на театралных фестівалах. О каждій премєрї нашого театру писала цїлословацька преса. Міджі вызначных режісерів, котрых до нашого театру Турок притягнув, можеме зараховати Блага Углара ці Мілоша Караска. Вызначным в ёго роботї было і то, же Турок доказав, же як домашнї пєсы, так і світова класіка, ся дасть грати в русиньскім языку, же тот язык є на то способный так, як і вшыткы іншы літературны языкы і публіка то зачала оцінёвати і брати наш язык серёзно. То вшытко зачав робити іщі в часї, коли наш язык не быв кодіфікованым языком. В театрї ся так вычеряли од домашнїх і загранічных алетернатівных пєс аж по світову класіку і то вшытко по русиньскы. І театер в тім далше продовжує.

Умер Василь Турок-Гетеш 7. новембра 2005 р. в Пряшові. Но то, же з нашого театру і  русиньского руху одышла ёго душа, чути доднесь.

Петро МEДВІДЬ, Пряшів